Bokblogger

Ein historisk roman som gir eit tidsriktig bilete av krigens verkelege pris. Dette er romanen Max Manus skreiv i 1948, men som han aldri gav ut.

• Norsk tittel: Rottejegeren
• Forfattar: Max Manus
• Sjanger: Roman
• Antall sider: 233
• Utgivelsesår: 2021
• Utgiver: Kagge Forlag

Max Manus (1914-1996) var ein kjent norsk motstandsmann under den 2. verdskrig. Han vart innrullert i Kompani Linge, og utførte ei rekkje sabotasjeoppdrag. Manus vart hedra med mange høyt dekorerte norske og utenlandske medaljer for sin innsats under krigen. Han debuterte som forfattar i 1945 med sjølvbiografien «Det vil helst gå godt». Sidan har han gitt ut to sjølvbiografier og ein dokumentar. Romanen «Rottejegeren» skreiv han rundt 1948, men vart aldri utgjeven medan han levde.

Rottejegerne er betegnelsen på de norske motstandsfolkene som utførte de aller skitneste jobbene under andre verdenskrig: De likviderte angivere, torturister og andre nordmenn som jobbet for tyskerne. I etterkrigstiden har denne delen av krigshistorien blitt fortiet. I dette sensasjonelle og upubliserte romanmanuskriptet som ble skrevet i årene etter krigen, forteller Kompani Linge-løytnanten og Norges mest berømte motstandsmann Max Manus om rottejegerne. I sentrum står forfatterens alter ego Freddy og en gruppe veteraner. De forsøker å finne sin plass i samfunnet og kjærligheten, men døyver de vonde minnene fra krigen med alkohol og andre utskeielser. «Rottejegeren» er et hardkokt og levende tidsbilde av Norge på slutten av 1940-tallet. Det er en fortelling om krigens virkelige pris – fra en person som visste bedre enn de fleste hva han snakket om. «Det er deilig å kjenne den vidunderlige følelsen av trygghet som berøring av pistol alltid gir ham,» skriver Manus og legger til: «Men minnene forlater ham aldri.»

Dette er ein roman som vart skreven i slutten av 1940-åra, men som aldri vart publisert. Med tanke på innhaldet, ville det nok skapt stor oppstandelse viss den hadde blitt gitt ut i etterkrigstida.

Max Manus er ein person som gjorde seg særs bemerka under den andre verdskrig. Han var med på store sabotasjeoppdrag, såg krigen frå innsida, og fekk smake på medaljens bakside etter krigen. Sjelden har ein forfattar hatt ein sterkere forteljastemme enn det Max Manus har med denne boka, sjølv så mange år etter sin død.

De unge hadde ikke drømt om at det faktisk var eldre mennesker som midt under krigen kunne tenke på slike bagateller som politikk. De hadde ikke ant at der var noe som het partibok. De hadde ikke ant det mens de satt dødsredde ved spaken i sin Spitfire og kjempet fortvilet for å berge liv, samtidig som de skulle gjøre sin plikt og få skutt ned tyske fly. Kanskje i det samme øyeblikk som barndomskameraten dødsredd lå og svømte for livet nede i lugaren på en minesprengt båt, var det en annen som virvlet gjennom luften inntil fallskjermen foldet seg ut og med et rykk senket farten, slik at han gled langsomt nedover mot den mørke skogen et eller annet sted i det okkuperte Norge, mens den unge gutten bet tennene sammen i redsel over det som kanskje ville skje om noen sekunder når han tok bakken.

Hovedpersonen i boka er Freddy. Freddy var ein rottejeger under krigen, ein person som likviderte personer som samarbeida med tyskerne, og som var angivere. Etter krigens slutt plager dette Freddy dag og natt. Han er konstant redd for at nokon skal hevne seg, og lever i angst og har med seg revolveren sin overalt.
Han held fortsatt god kontakt med nokre av kameratene sine i motstandsbevegelsen, og for nokre av dei går det heile på nervene laus.

Det meste er nok fri dikting, men likevel trur eg at Max Manus såg seg sjølv i Freddy, og har benytta seg av opplevelsar frå eige liv. Han skildrer levende tida både under og åra etter krigen.
Han kjem med sterke meininger og tanker rundt den innsatsen mange gjorde for fedrelandet under krigen, men som vart oversett og overlatt til seg sjølv etter krigen. Regjeringa viste lite takknemlighet og gjorde ingenting for å hedre dei, eller hjelpe dei tilbake til ein «normal» kvardag. Det er med andre ord ein litt krass tone han fører når han skriv om dei norske motstandsmennene, landsforræderi og oppgjøret rundt dette.

Det er intet land i hele verden utenom vårt, som har vist en slik utakknemlighet overfor sine soldater, og overfor dem som skapte Norges navn og goodwill ute i verden. Ingen nasjon har vist så liten takknemlighet.

Freddy er glad i kvinner og alkohol. Dette kjem ettertrykkelig fram i boka, særskilt dette med kvinner. Me får tilbakeblikk frå enkeltepisoder frå livet hans, men óg fra kameratene sine liv. Manus skriv også om historia til ein landssviker. Dette er interessant skildring, og viser berre den usikkerheten det var rundt informasjonsflyten på den tida. Kva var egentlig rett og gale? Var linja mellom forræder og motstandshelt så tydeleg? I ettertid veit me, men var det like opplagt under krigen? Max Manus skildrer dette på ein meisterleg måte.

Eg synes sjølve romanen er heilt på det jevne. Men det at det er Max Manus som har skrevet den, gjer at den får eit løft. Denne romanen er skrevet av ein mann som har sett død og fordervelse rundt seg, og som veit kva mange har fått av sinnsinntrykk og måttet gått gjennom. Men også korleis kvardagen utarta seg i etterkrigstida. Om angsten som kom drivende, om nervene som var i høgspenn 24 timer i døgnet, og at for mange var alkoholen ein liten pause frå dette helvetet.

Forteljinga og språket er modernisert, men det essensielle er beholdt, og ein føler verkeleg at ein gjenopplever 40-åra. Her har forlag gjort ein meget god jobb.
Det interessante er at Manus også skriv om bekymringa for ein ny krig. Det er ei tynn linje mellom folk og idealismer, og enkelte karakterer i boka er oppriktig bekymret, og meir eller mindre berre venter på at det skal bryte ut ein ny krig. Manus maler eit mørkt framtidsbilete for Noreg, og verda. Til tider er det rystende lesing, men samtidig er det eit viktig bodskap og ei stemme frå ein mann som har opplevd dette på nært hold.

Med eit tidsriktig vitne, er denne historiske romanen eit vindu inn i ein tidsperiode som sjeldan er skrevet så detaljert og oppriktig. «Rottejegeren» er ei unik forteljing, som berre må opplevast.

TERNINGKAST: 4+